प्रकरण - II

माहितीचा अधिकार अधिनियम, २००५


अधिकारी आणि कर्मचाऱ्यांचे अधिकार आणि कर्तव्ये

कार्य सुरळीत पार पाडण्यासाठी व्यवस्थापकीय संचालक आणि विभाग प्रमुखांना कंपनी कायदा, २०१३ आणि संचालक मंडळाद्वारे प्रदत्त किंवा वेळोवेळी बहाल केलेल्या अधिकारान्वये अधिकार प्राप्त होतात याव्यतिरिक्त, कंपनीचे अधिकारी आणि कर्मचा-यांना व्यवस्थापनाद्वारे कर्तव्य पार पाडण्याकरीता वेळोवेळी प्रशासकीय आदेश जारी केले जातात.


कंपनीचे अधिकारी आणि कर्मचा-यांना व्यवस्थापनाद्वारे कर्तव्य पार पाडण्याकरीता वेळोवेळी प्रशासकीय आदेश जारी केले जातात.


कंपनीचे अधिकारी आणि कर्मचारी यांचे अधिकार आणि कर्तव्ये खालीलप्रमाणे आहेत.


१. व्यवस्थापकीय संचालक : कंपनीच्या संपूर्ण कारभाराचे व्यवस्थापन आणि कंपनीच्या संचालक मंडळाच्या देखरेख, नियंत्रण आणि निर्देशांच्या अधीन असलेल्या अधिकारांचा वापर.


२. मुख्य महाव्यवस्थापक (नियोजन) : व्यवस्थापनासाठी कंपनीला भाडेतत्त्वावर दिलेल्या क्षेत्रांच्या स्थुल आणि सूक्ष्म नियोजनाशी संबंधित सर्व बाबी. वनविकास महामंडळाच्या वन प्रकल्प विभागांच्या क्षेत्राच्या व्यवस्थापन आराखड्याची तयारी आणि पुनरावृत्ती. भारत सरकारच्या आदेशानुसार बिगर वनीकरण कामांसाठी वळवलेल्या क्षेत्रासाठी कंपनीच्या प्रलंबित दाव्यांची वसुली वन संवर्धन अधिनियम‍ १९८० नुसार गैर वनीकरणासाठी वळवल्या जाणाऱ्या क्षेत्रासाठी व इतर एजन्सींना आणि वन विभागाच्या वनीकरणाच्या कामांसाठी एनपीव्हीनुसार दाव्यांना प्राधान्य देणे. केंद्र/राज्य सरकारकडून एनपीव्हीच्या रकमेमध्ये वनविकास महामंडळाच्या शेअर्ससाठी मन वळवणे आणि वनविकास महामंडळाने केलेल्या वनीकरणासाठी आणि इतर वनीकरण कार्यासाठी त्याचा वापर. लागवड साठ्याची उपलब्धता सुनिश्चित करणे. भारत सरकारकडून विविध वार्षिक कामांना मंजुरी मिळवणे आणि ॲक्शन टेकन रिपोर्ट नुसार त्याचे अनुपालन करणे. इ.


३. मुख्य महाव्यवस्थापक (औषधी वनस्पती) : औषधी वनस्पतींचे इन सेतु संवर्धन आणि विकास, औषधी वनस्पतींची एक्स सेतु लागवड आणि संवर्धन, औषधी वनस्पती रोपवाटिकांची स्थापना, हर्बल गार्डन्सची स्थापना कच्चा मालाचे सर्वेक्षण आणि मूल्यांकन, मानकीकरण शास्त्रीय कापणी तंत्र, कच्चा मालाचे संकलन आणि त्यावर प्राथमिक प्रक्रिया, खरेदीदार आणि विक्रेत्यांशी भेट , आधुनिक प्रयोगशाळा आणि प्रशिक्षण केंद्राची स्थापना, औषधी वनस्पतींच्या उत्पादनांचे विपणन आणि निर्यात इत्यादी, शाश्वत संवर्धन आणि औषधी वनस्पतींच्या संसाधनांचा वापर सुनिश्चित करणे.


४. महाव्यवस्थापक (मुख्यालय) : मुख्य कार्यालयाशी संबंधित भरती, प्रशिक्षण, स्थापना, प्रतिनियुक्ती, प्रशिक्षणसाठी सेमिनारचे प्रायोजन इ. तसेच सरकार, संचालक मंडळ आणि व्यवस्थापकीय संचालक यांची मंजुरी आवश्यक असलेली प्रकरणे. गोपनीय नोंदी, संकलन आणि सांख्यिकीय माहिती सादर करणे आणि केंद्र/राज्य सरकार आणि इतर एजन्सींना अहवाल सादर करणे यासोबतच कर्मचारी रेकॉर्डची देखभाल करणे. कार्मिक बाबी, भरती धोरण, वाहनांची खरेदी आणि देखभाल, कार्यालयीन उपकरणे इत्यादींबाबत महाव्यवस्थापक/प्रादेशिक व्यवस्थापकांनी संदर्भित केलेल्या बाबींवर व्यवस्थापकीय संचालकांकडून आदेश/मंजुरी घेणे. मुख्य कार्यालयाचे प्रशासन व इमारतीची निगा राखणे वाहनांची खरेदी आणि देखभाल, कार्यालयीन उपकरणे, सामान्य कार्यालयीन सेवा जसे की मुख्य कार्यालयासाठी स्टेशनरीची खरेदी/प्रिंटिंग आणि अभियांत्रिकी कामाशी संबंधित पत्रव्यवहार इ.


५. महाव्यवस्थापक : संबंधित प्रदेशांचे महाव्यवस्थापक निष्कासन, विरळणी , वृक्षारोपण, रोपवाटिका, संरक्षण आणि संवर्धनाशी संबंधित कामांचा वेळोवेळी आढावा घेतील. त्यांना कामांचे निरीक्षण करावे लागेल जेणेकरुन केलेले काम मंजुर व्यवस्थापन आराखडयानुसार अर्थसंकल्प व दरपत्रकाच्या चौकटीत असल्याची खात्री करावी लागेल. त्यांनी वेळोवेळी नियमितपणे आढावा घेऊन अवैध वृक्षतोड, अतिक्रमण, वन्यजीवांची शिकार, जंगलातील आग, चराई इत्यादींचे आढावा घेतील व प्रतिकूल परिस्थितींवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी कडक तपासणी करण्यासाठी वेळेवर कारवाई करणे. वनोपजांची वेळेवर विक्री, महसूल निर्मिती, खर्च नियंत्रण, अर्थसंकल्प इत्यादी बाबींचा आढावा घेतील.


६. प्रादेशिक व्यवस्थापक : संबंधित प्रदेशांचे प्रादेशिक व्यवस्थापक निष्कासन, विरळणी , वृक्षारोपण, रोपवाटिका, संरक्षण आणि संवर्धनाशी संबंधित कामांचा वेळोवेळी आढावा घेतील. त्यांना कामांचे निरीक्षण करावे लागेल जेणेकरुन केलेले काम मंजुर व्यवस्थापन आराखडयानुसार अर्थसंकल्प व दरपत्रकाच्या चौकटीत असल्याची खात्री करावी लागेल. त्यांनी वेळोवेळी नियमितपणे आढावा घेऊन अवैध वृक्षतोड, अतिक्रमण, वन्यजीवांची शिकार, जंगलातील आग, चराई इत्यादींचे आढावा घेतील व प्रतिकूल परिस्थितींवर नियंत्रण ठेवण्यासाठी कडक तपासणी करण्यासाठी वेळेवर कारवाई करणे. वनोपजांची वेळेवर विक्री, महसूल निर्मिती, खर्च नियंत्रण, अर्थसंकल्प इत्यादी बाबींचा आढावा घेतील.


७. लेखा नियंत्रक व वित्तीय सल्लागार : वनविकास महामंडळाच्या लेख्याचे प्रभारी असुन वित्तीय, लेखा आणि कर आकारणी प्रकरणांमध्ये व्यवस्थापकीय संचालकांचे सल्लागार आहेत. कर्ज घेणे, कर्जाचे अंतिमीकरण, निधीचे वाटप, खर्च आणि महसूल यांची प्रगती, अंतर्गत लेखापरीक्षण व अर्थसंकल्प तयार करणे आणि त्यावरील नियंत्रण संबधित कामे पाहतात.


८. कंपनी सचिव : कंपनी कायद्याचे प्रभारी या नात्याने संचालक मंडळ, संचालक समित्या, भागधारकांच्या वैधानिक आवश्यकतेनुसार बैठकांचे आयोजन करणे, अजेंडा तयार करणे, इतिवृत्त तयार करणे आणि कंपनी रजिस्ट्रारकडे रिटर्न भरणे या बाबीचे पालन करतात.


९. मुख्य लेखा परीक्षा अधिकारी : ते अंतर्गत लेखापरीक्षक म्हणून काम करतील. ते प्रशासकीय बाबींमध्ये व्यवस्थापकीय संचालक आणि लेखा नियंत्रक व वित्तीय सल्लागार यांना आर्थिक बाबींमध्ये मदत करतील. कंपनीचे व्यवस्थापकीय संचालक, महाव्यवस्थापक, विभागीय व्यवस्थापक यांच्या कार्यालयांचे अंतर्गत लेखापरीक्षण करण्यासाठी देखील जबाबदार आहे.


१०. विभागीय व्यवस्थापक :विभागीय व्यवस्थापक हे प्रकल्प विभागाच्या मंजूर व्यवस्थापन आराखडयानुसार निष्कासन , पुनरुत्पादन, संरक्षण आणि संवर्धन कामांसाठी जबाबदार असतात. आपल्या अधिकारक्षेत्रातील कर्मचाऱ्यांवर नियंत्रण आणि पर्यवेक्षण करतात. अतिक्रमणापासुन जंगलाच्या संरक्षणासाठी, जंगलातील आग, चोरी, अवैध वृक्षतोड, शिकार, चराई, वन गुन्ह्यांची प्रकरणे हाताळणे इत्यादी करीता जबाबदार असतात. महाराष्ट् वनविकास महामंडळाला अनुकूल महसूल प्राप्त करण्याकरीता इमारती लाकूड, पोल, जळावु लाकुड इत्यादींची वेळेवर विक्री करुन खर्चावर नियंत्रण ठेवतात. महाव्यवस्थापकाच्या प्रशासकीय नियंत्रणाखाली काम करतात.


११. लेखा परीक्षा अधिकारी : अंतर्गत लेखापरीक्षण नियमांच्या तरतुदींच्या संदर्भात व्यवस्थापकीय संचालकांनी मंजूर केलेल्या कार्यक्रमानुसार कंपनीच्या विविध कार्यालयांच्या खात्यांचे अंतर्गत लेखापरीक्षण करण्यासाठी जबाबदार. अहवालाचा मसुदा तयार करणे आणि मुख्य लेखापरीक्षा अधिका-यांच्या मार्गदर्शनाखाली ते अंतिम केल्यानंतर व्यवस्थापकीय संचालकांना सादर करणे. विविध कार्यालयांनी दिलेल्या लेखापरीक्षण अहवालातील आक्षेपांच्या उत्तरांची छाननी करणे आणि मुख्य लेखापरीक्षा अधिकार-यांकडे स्वीकृतीसाठी किंवा पुढील टिप्पणीसाठी पाठवणे. विविध कार्यालयांद्वारे सादर केलेले लेखापरीक्षण अहवालांचे अनुपालन पाहणे.


१२. सहाय्यक व्यवस्थापक : त्यांना दिलेल्या वनपरीक्षेत्रातील चालु असलेल्या कामाचे संपुर्णत: निरक्षण आणि नियंत्रण करणे. ते संबधित परिक्षेत्रातील वनक्षेत्राचे संरक्षण आणि व्यवस्थापन यासाठी जबाबदार आहेत आणि या कामात विभागीय व्यवस्थापकांना मदत करतात. कामांची योग्‍य अंमलबजावणी, वन संरक्षण आणि व्यवस्थापन योजनेची अंमलबजावणी, निष्कासन, वाहतूक आणि विक्री, नियतक्षेत्र तपासणी इत्यादीची देखरेख करुन कामाची खात्री करुन घेणे.


१३. वेतन व लेखा अधिकारी : प्रादेशिक स्तरावर लेखे संकलित करणे आणि ते मुख्य कार्यालयास सादर करणे. वैधानिक लेखा रजिस्टर राखण्यासाठी देखील जबाबदार आहे. ते अंतर्गत लेखा परीक्षक म्हणून विभागातील लेखापरीक्षणाचे कामे बघतील.


१४. उपअभियंता : कंपनीमध्ये रस्त्यांचे सार्वजनिक आरोग्य आणि सिंचनाची डिझाईन तयार करणे, त्याचे बांधकाम आणि देखभालीची कामे बघणे.


१५. सहायक वेतन व लेखा अधिकारी : ते विभागाचा खर्च, महसूल आणि भांडार खात्यांचे संकलन करण्यासाठी जबाबदार असतील. ते कार्यालय आस्थापनेवर देखरेख करतात. ते त्यांच्या अधीनस्थ स्तरावरील खात्यांच्या छाननीसाठी जबाबदार असतील.


१६. कनिष्ठ अभियंता : कंपनीमधील रस्ते, इमारतींचे डिझाइन, बांधकाम आणि देखभाल विकसीत करण्याचे कामे बघणे.


१७. वनपरिक्षेत्र अधिकारी : त्याच्या वरिष्ठांच्या निर्देशानुसार वनीकरण आणि इतर अनुषंगिक कामांशी संबंधित सर्व कामे वनपाल/वनरक्षक यांच्या मदतीने पार पाडणे. मजुरांना मजुरी वाटप, दैनंदिन कॅशबुक लिहिणे, रोख लेखे आणि लाकूड लेखे यावर देखरेख ठेवणे. महामंडळाच्या रक्कमेचे आणि मालमत्तेचे संरक्षक म्हणून काम करणे. वन आणि वन्यजीव संरक्षण, नियोजित मजुरांचे नियंत्रण आणि व्यवस्थापन करणे.


१८. स्वीय सहाय्यक : पत्रव्यवहार आणि फोन कॉल्स हाताळण्यासाठी संपर्काचा पहिला टप्पा म्हणून काम करतात. दैनांदिनी व्यवस्थापित, सभा, भेट, कार्यक्रम आणि परिषदांचे आयोजन करणे, अनेकदा व्यवस्थापक/कार्यकारी यांचे प्रवेश नियंत्रित करणे. प्रवास, वाहतूक आणि निवास याची व्यवस्था करणे. थेट फोन कॉल व पत्रव्यवहार वितरण करणे. सभांचे इतिवृत्त व श्रुतलेखन घेणे.


१९. वरिष्ठ लेखा परीक्षक : लेखापरीक्षण अधिकाऱ्याच्या जबाबदारीमध्ये नमूद केल्याप्रमाणे अंतर्गत लेखापरीक्षणाच्या कामाशी संबंधित सर्व बाबींमध्ये लेखापरीक्षण अधिकाऱ्याला मदत करणे आणि व्यवस्थापकीय संचालकांनी नियुक्त केलेल्या इतर कोणत्याही काम पार पाडणे .


२०. लेखापाल : लेखापालाचे काम तीन स्तरांमध्ये विभागलेले आहे :


a) मुख्य कार्यालय :


• प्रशासकीय, आस्थापना आणि भांडार तसेच भविष्य निर्वाह निधी खाते व्यवस्थापन संबधीची कामे पार पाडणे.


• अर्थसंकल्प बाबीवर नियंत्रण ठेवणे व त्यासंबधी शासनाशी व अंतर्गत पत्रव्यवहारांवर करणे.


• लेखा आणि संबंधित पुस्तकांची देखभाल करणे, बिलांची छाननी, तपासणी संबंधित कामे करणे व त्यावर नियंत्रण ठेवणे. अंतर्गत लेखापरीक्षण हाताळणे, कॅग लेखापरीक्षण, वैधानिक लेखापरीक्षण आणि उत्तरांची छाननी करणे.


• कंपनी नियमांनुसार कंपनीचे वार्षिक लेखे आणि अहवाल तयार करणे (लेखा नियंत्रक आणि वित्तीय सल्लागार यांच्या नियंत्रणाखाली). तेरीज पत्रक, संकलन आणि इतर कामांची छाननी करणे ओपनिंग बॅलन्स वजा केल्यानंतर महाव्यवस्थापक/‍ प्रादेशिक व्यवस्थापकाकडे तेरीज पत्रक वेळेवर पाठवणे.


• व्यवस्थापकीय संचालकांनी वाटप केलेली कामे करणे.


b) प्रादेशिक स्तर :


• आस्थापना प्रकरणे आणि प्रादेशिक लेखे हातळणे.


• वेतन व लेखा अधिकारी यांच्या नियंत्रणाखालील लेख्यांची छाननी करणे.


• विभागीय व्यवस्थापक यांच्या कार्यालयाच्या तपासणीत मदत करणे.


• अर्थसंकल्पीय अनुदानांवर नियंत्रण ठेवणे.


• प्रादेशिक व्यवस्थापकाद्वारे वाटप केलेले इतर कोणतेही काम करणे.


c) विभागीय स्तर :


• विभागीय लेख्यांचे संकलन आणि युनिट बुकचे खर्चावर नियंत्रण ठेवणे.


• बिलांचे वर्गीकरण आणि छाननी करुन जर्नल्स आणि लेजरमध्ये अद्ययावत नोंदी करणे.


• वार्षिक अर्थसंकल्प आणि अनुदानांवर नियंत्रण ठेवणे.


• आस्थापना आणि प्रशासनाची लेखा कामे करणे.


• सहाय्यक वेतन व लेखा अधिकारी यांच्या मार्गदर्शनाखाली वार्षिक लेख्याचे अंतिमीकरण करणे.


• विभागीय व्यवस्थापक यांच्याद्वारे सोपविलेली कामे.


२१. उच्च श्रेणी लघुलेखक : लघुलेखन आणि टायपिंग संबंधित कामे तसेच इतर सोपविलेली कामे करणे.


२२. सांख्यिकी सहाय्यक : माहीती संकलीत करुन अहवाल बनवणे व सोपविलेल्या विषयांमध्ये मदत करणे.


२३. वनपाल : वन परिक्षेत्र अधिकाऱ्याच्या देखरेखीखाली कामे करणे. त्यांना सर्व वनीकरण आणि इतर अनुषंगिक कामे, वने आणि वन्यजीवांचे संरक्षण, गुन्ह्यांचा तपास, वाहतुक परवाना जारी करणे, चराईचा महसूल गोळा करणे आणि वन गुन्हे हाताळणे, आणि इतर कोणतीही कर्तव्ये जी वन आणि वनीकरणाच्या कामांशी संबंधित असतील त्या कामात मदत करणे.


२४. लेखा सहाय्यक : तो संबंधित पत्रव्यवहाराच्या कामासह खर्च, महसूल, भांडार इत्यादी लेख्याची छाननी आणि संकलन करणे व त्यांच्या वरिष्ठांनी वाटप केलेली कामे यामध्ये मदत करेल.


२५. लिपिक : पत्रव्यवहाराचे काम, फाइलिंग आणि टायपिंग इत्यादी कामांसह सामान्य कारकुनी कर्तव्ये. तसेच वरिष्ठ अधिकाऱ्याने सोपविलेल्या कर्तव्याचे पालन करणे.


२६. सर्व्हेअर : निष्कासन करावयाच्या वनक्षेत्राचे सर्वेक्षण/सीमांकन, मॅपिंग, ट्रेसिंग आणि इतर संबंधित कामे करणे. क्षेत्राशी संबंधित नोंदींची देखभाल करणे . अभियांत्रिकी कामांच्या संबधित बाबी जसे की आराखडा आणि अंदाजपत्रक तयार करणे आणि नियंत्रक अधिकाऱ्याद्वारे वाटप केलेली इतर कामे करणे.


२७. मेकॅनिक: त्याच्याकडे सोपविण्यात आलेली वाहने आणि यंत्रसामग्रीची योग्य वेळेवर दुरुस्ती आणि देखभाल करण्यासाठी ते जबाबदार असतील. वरिष्ठांनी दिलेल्या वाहनांच्या किंवा मशीन्सच्या इतर कोणत्याही कामासाठी तो जबाबदार असतील.


२८. वाहन चालक : : त्यांच्या अधिन असलेले वाहन चांगल्या स्थितीत चालवणे आणि त्यांची देखभाल करणे आणि लॉग बुक्सची देखभाल करणे.


२९. निम्न श्रेणी लघुलेखक : लघुलेखन आणि टंकलेखना संबंधित कामे तसेच सामान्य कर्तव्यासह वरीष्ठांनी सोपविलेली इतर कामेकरणे.


३०. लघुटंक लेखक : पत्रव्यवहाराचे काम, फाइलिंग आणि टायपिंग इत्यादी कामांसह सामान्य कारकुनी कर्तव्ये. तसेच वरिष्ठ अधिकाऱ्याने सोपविलेल्या कर्तव्याचे पालन करणे.


३१. वनरक्षक : त्यांच्या अख्त्यारीत्या नियतक्षेत्रातील वने, वनोपज आणि वन्यजीवांचे रक्षण करणे, विविध वनीकरण कामे व वन गुन्ह्यांचा शोध घेणे. वन आणि वनीकरणाच्या कामांशी संबंधित सोपविलेली कामे करणे.


३२. वेल्डर: वर्कशॉप आणि इतर ठिकाणी आवश्यक वेल्डिंग काम करणे.


३३. भांडारपाल : भांडार व्यवस्थापन , संबधित लेख्याचे संकलन व साठा ताब्यात ठेवणे.


३४. ड्राफ्ट्समन : उपअभियंता, कनिष्ठ अभियंता यांना मदत करणे आणि त्यांच्या नियंत्रणाखाली काम करणे. आवश्यकतेनुसार आवश्यक रेखाचित्रे आणि अंदाजपत्रक तयार करणे.


३५. ऑटो इलेक्ट्रिशियन : स्वयंचलित विज यंत्रणेची दुरुस्ती आणि देखभाल करणे.


३६. शिपाई आणि नाईक : चतुर्थश्रेणी कर्मचा-यांना साधारणपणे सोपविलेली विविध काम करणे ज्यात संबंधित अधिकारी/ कर्मचारी यांना आवश्यक असेल त्याप्रमाणे वैयक्तिक देखरेख समाविष्ट आहे.


३७. स्वच्छक : वाहन व्यवस्थित ठेवण्यासाठी चालकांना मदत करणे आणि इतर सोपविलेली कामे करणे.


३८. सहाय्यक : वाहन देखभाल, कार्यशाळा, इत्यादी कामात मदत करणे.


३९. चौकीदार : साधारणपणे चतुर्थ श्रेणी कर्मचा-यांना सोपविलेले विविध काम, महामंडळाच्या मालमत्तेवर कडक नजर ठेवणे इ. ज्यात संबंधित अधिकारी/ कर्मचारी यांना आवश्यक असेल त्याप्रमाणे वैयक्तिक देखरेख समाविष्ट आहे.